Serbest fetal DNA testi nedir?

Anne kanında fetüsün serbest DNA’sı, ilk kez 1997 yılında Lo YM ve arkadaşları tarafından gösterilmiştir ve 2012 yılından itibaren serbest fetal DNA prenatal tarama testi olarak klinik kullanıma girmiştir.

Serbest fetal DNA testi (cell free DNA test), non-invaziv prenatal test (NIPT) ve hücre dışı DNA testi isimleriyle de anılmaktadır.

cfDNA testinde değerlendirilen DNA, annenin kanında serbest dolaşan ve bebeğin plasentasının sitotrofoblast hücrelerine ait DNA parçacıklarıdır. Bu fetal DNA sayesinde bebekten genetik inceleme yapılabilmektedir. Test güçlü bir tarama testidir ve tanısal olan amniyosentez ve koryon villus biyopsi (CVS)  testlerinin alternatifi değildir.

Serbest fetal DNA testi nasıl yapılır?

Annenin kolundan bir enjektöre kan alınır. Bu kan uygun koşullar altında laboratuvara gönderilir ve orada NGS (next-generation sequencing) teknolojisi ve biyoenformatik yöntemler kullanılarak genetik analiz yapılır.

Serbest fetal DNA testi ne zaman yapılır?

Test 10. gebelik haftasından itibaren uygulanabilir. Erken uygulamalardan kaçınılmalı,  tercihen öncelikle 11-14 hafta ultrason değerlendirilmesi yapılmalıdır.

Serbest fetal DNA testi kimlere yapılır?

Bu test tüm gebelere yapılabilir. Fakat maliyetinin yüksek olması nedeniyle henüz ülkemizde rutin uygulamaya girememiştir. Birinci ya da ikinci üçay (üçlü ya da dörtlü) tarama testlerinde kromozom hastalık açısından yüksek risk saptanan, ultrasonografik incelemede Down sendromu (trizomi 21)  açısından "soft marker"lardan birinin olduğu (femur kısalığı, barsak parlaklığı, burun kemiği kısalığı vb.), anne yaşının 35’in üzerinde ve daha önce Down sendromu, trizomi 13 veya trizomi 18 olan bir bebeğin doğmuş olduğu durumlarda cfDNA testi amniyosenteze alternatif bir yöntem olarak kullanılabilir.

Serbest fetal DNA testi ile hangi hastalıklara bakılabilmektedir?

Bakılan hastalıklar laboratuvara göre değişkenlik göstermektedir. En sık Down sendromu, trizomi 13 ve trizomi 18’e bakılmaktadır. X ve Y seks kromozom hastalıklarına, diğer kromozomlara ve mikrodelesyon (Di George sendromu vb.) ve mikroduplikasyons endromlarına bakan testler de bulunmaktadır.

Serbest fetal DNA testinde fetal fraksiyon nedir?

Annenin kan dolaşımındaki fetal cfDNA’nın annenin cfDNA’sına oranı fetal fraksiyon olarak adlandırılır. cfDNA testi ile öploid (normal kromozom) gebelikleri anöploid (anormal kromozom) gebeliklerden ayırmak için fetal fraksiyonun fazla olması gerekir. Fetal fraksiyon 11-13 haftalarda ortalama %10 dur. Fetal fraksiyon azaldıkça testin sonuç verme başarısı azalmaktadır. %1-6 olguda sonuç alınamama durumu olabilir.

Fetal fraksiyonun düşük olduğu durumlar nelerdir?

<10 hafta gebelik, vücut kitle indeksi (BMI) yüksek, kilolu gebeler, düşük molekül ağırlıklı heparin kullanan gebeler, gebenin Sistemik Lupus Eritomatozus hastası olması, fetusta anöploidi (T13, T18) veya triploidi varlığı, IVF gebelikleri, yumurta donasyonu.

Serbest fetal DNA testinde fetal fraksiyon düşük olduğunda ne yapılır?

Fetal fraksiyon düşük olduğunda cfDNA testi raporlanamaz. Fetal fraksiyonun düşük olduğu durumda gebenin özelliğine göre karar vermek gereklidir. Testin tekrarı, genetik danışma, ultrason, fetal eko ile değerlendirme veya amniosentez veya CVS ile tanısal testlerin yapılmasına karar verilir. 1 hafta sonra test tekrarlanır ve test tekrarında sonuç alınabilmesi %50-80 oranındadır.

Serbest fetal DNA test sonucu pozitifliği durumunda ne yapılmalıdır?

cfDNA testi bir tarama testidir, tanı testi değildir. Gebelerde kromozom hastalıklar için risk belirlemede kullanılır. Yani fetal DNA testi sonucunda bir anormalliğin saptanması durumunda mutlaka amniyosentez ve CVS yaparak sonucun doğrulanması gerekmektedir. Sonuç doğrulanmadan gebeliğin sonlandırılması alternatifi sunulmamalıdır.

Serbest fetal DNA test sonucu negatif yani olumlu ise ne yapılmalıdır?

Test sonucu negatif yani olumlu ise rutin takiplere devam edilmeli. Detaylı ultrasonografi yapılmalı, herhangi bir malformasyon ya da majör marker saptandığında tanı amaçlı invazif girişim önerilmelidir.

Serbest fetal DNA testinin hastalıkları saptama başarısı nedir?

cfDNA testi özellikle Down sendromu için oldukça başarılı bir tarama testidir. Tekil gebeliklerde trizomi 21, 18, 13 ve monozomi X için sensitivite (yakalama) oranları sırasıyla %99.7, %97.9 ve %99.0 ve %95.8 olarak belirlenmiştir. Testin ikiz gebeliklerdeki sensitivitesinin >%95 olduğu çalışmalarda gösterilmiştir. Ancak bu konuda yeni verilere ihtiyaç olduğunun altını çizmek gerekmektedir.

Serbest fetal DNA testi ne kadar sürede sonuçlanır?

7-14 gün içinde sonuç hastaya ulaşmış olmaktadır.

Serbest fetal DNA testinin ikili, üçlü veya dörtlü tarama testlerinden ne farkı vardır?

Bu testler sık görülen kromozom hastalıkları için kullanılan tarama testleridir. İkili, üçlü ve dörtlü testte ultrason verileri ve anne kanındaki gebelik hormonlarının bir araya getirilmesi ile Down sendromu, trizomi 13 ve trizomi 18 için risk oranı hesaplanır. Hormonlarla yapılması nedeniyle bu testlerin saptama başarısı sırasıyla %85, %74 ve %94 civarındadır. cfDNA testi genetik test olması nedeniyle başarı oranı çok daha yüksektir. Ayrıca cfDNA testiyle bu üç hastalık dışındaki kromozom hastalıklarına bakmak da mümkündür.

Serbest fetal DNA testinin amniyosentezden ne farkı vardır?

Serbest fetal DNA testi tanı testi değildir. Nadir de olsa hem yanlış negatif hem de yanlış pozitif sonuç verme olasılığı vardır. Amniyosentez ise bir tanı testidir. Çıkan sonuç teorik olarak %100 doğrudur. Bu testten sonra başka bir teste ihtiyaç kalmaz. 

Serbest fetal DNA testi normal sonuçlanmış olan gebede ultrasonografide anomali saptanırsa ne yapılır?

cfDNA testi normal sonuçlanmış olsa dahi bir fetusta sonradan ultrasonografide anomali saptanırsa amniyosentez önerilmelidir.

Serbest fetal DNA testinin diğer kullanım alanları nelerdir?

Rh uygunsuzluğu mevcut olan gebelerde fetal Rh tayini için cfDNA kullanılabilmektedir. Fetusun kan grubu belirlenir ve Anti-RhD immunoglobulin kullanım gereksinimi olup olmadığı belirlenebilir.